Assalamu Alaikum: Sztuka korespondencji na Bliskim Wschodzie cz.1 z 2
November 22, 2024
Komunikacja pisemna, zwłaszcza w formie e-maili, odgrywa kluczową rolę w relacjach biznesowych. Zasady korespondencji elektronicznej różnią się w zależności od regionu, kultury narodowej oraz tradycji biznesowych. Subtelności i niuanse nabierają szczególnego znaczenia w kulturach, w których etykieta korespondencji jest formalna, wyraźnie zhierarchizowana, a za używanymi słowami kryje się często głęboka symbolika. O jakich kulturach mowa? W niniejszym artykule zabieramy Was w podróż do Ziemi Proroków czyli na Bliski Wschód, gdzie przyglądniemy się zasadom i normom prowadzenia komunikacji elektronicznej.
Na początku było słowo
W krajach cywilizacji islamu słowo ma znaczenie. I to duże. Język arabski, którego odmianami posługuje się blisko 250 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej jest nie tylko codziennym kodem komunikacji, ale ma też znaczenie religijne – słowo jest święte. To w arabskim języku klasycznym (tzw. Fusha) spisano Koran – świętą księgę islamu. Z tego powodu złożona obietnica, wypowiedziane zapewnienie czy deklaracja udzielenia pomocy nabierają automatycznie w tej części świata sakralnego znaczenia. Aby nie utracić osobistego honoru, człowiek na Bliskim Wschodzie musi ze swych słów się wywiązywać. W przeciwnym wypadku wyrzucany będzie poza nawias społeczny. Dla Arabów język jest więc nie tylko nośnikiem komunikatów ale też przez język człowiek wyraża siebie w oczach innych i samego Boga.
Hierarchia, formalizm i moc języka
Kraje regionu od Arabii Saudyjskiej, przez Oman na Zjednoczonych Emiratach Arabskich kończąc są zdecydowanie bardziej konserwatywne, aniżeli większość państw europejskich. Przekłada się to na wysoki stopień formalizacji relacji międzyludzkich oraz nacisk położony na szacunek wobec tych, którzy w hierarchii społecznej i zawodowej, zajmują wyższe miejsce od nas. Wszystkie trzy elementy: język, hierarchia oraz formalizm mają istotny wpływ na sposób prowadzenia korespondencji pisemnej. Komunikacja e-mailowa jest więc na Bliskim Wschodzie rozbudowana, język formalny bywa patetyczny i wyszukany, formalizmy stanowią standard dla osób kulturalnych a zwroty grzecznościowe chociaż mogą wydawać się teatralne i sztuczne, powinny być ściśle stosowane. Kiedy zestawimy tę charakterystykę z europejskim standardem efektywności i zwięzłości w komunikacji, oczywistym staje kurs kolizyjny obu podejść do sposobu i stylu komunikowania.
Ukryte znaczenia i symbole
Jednym z kluczowych elementów komunikacji na Bliskim Wschodzie jest użycie odpowiednich zwrotów grzecznościowych. Słynne powitanie Assalamu Alaikum (السلام عليكم), czyli „Pokój z Tobą” jest powszechnie stosowane zarówno w komunikacji ustnej, jak i pisemnej. Odpowiedzią na ten zwrot jest Wa Alaikum Assalam (وعليكم السلام) oznaczające dosłownie „Pokój z Tobą również”. Formuła stanowi wyraz wzajemnego szacunku ale co równie istotne, niesie ze sobą głębię symboliczną. Pozdrowienie to jest życzeniem drugiej osobie pokoju, harmonii i Bożego błogosławieństwa, a samo słowo salam (سلام) pochodzi od arabskiego rdzenia wyrażającego bezpieczeństwo i wolność od zła. Co więcej, sam prorok Muhammad zachęcał wiernych do rozpowszechniania tego powitania będącego równocześnie krótką formą modlitwy, głoszącą dobroć względem innych ludzi.
Najczęściej stosowane powitania arabskie w korespondencji formalnej oprócz wyżej wspomnianego, to formuła Tahiya Tayyiba wa Ba'd (تحية طيبة وبعد) dosłownie oznaczająca „Z serdecznymi pozdrowieniami”, będące neutralnym i eleganckim powitaniem. Równie szeroko stosowana pozostaje w użyciu formuła As-sayyid al-muhtarim / As-sayyida al-muhtarama (السيد المحترم / السيدة المحترمة), czyli doskonale nam znane z języka angielskiego „Dear Sir/ Dear Madam”.
Współczesna lingua franca
A skoro już mowa o języku angielskim. Z racji roli jaką Bliski Wschód odgrywa w międzynarodowej gospodarce oraz przez fakt, iż kraje regionu pełnią rolę swoistego „hub’a ekonomicznego” łączącego Azję, Afrykę i Europę, komunikacja e-mail w języku angielskim co do zasady nie stanowi tutaj większego problemu. W związku z tym etykieta korespondencji stosowana przez większość lokalnych przedsiębiorstw z międzynarodowymi ambicjami nie różni się od ponadkulturowych standardów (z kilkoma być może wyjątkami). Ostatecznie jednak nawet jedno wyrażenie odpowiednio użyte w języku arabskim na wstępie wiadomości lub na jej zakończenie, zawsze zrobi na naszych Partnerach i Klientach pozytywne wrażenie.
Tytuł, ton i uprzejmość
W korespondencji formalnej z partnerami z Bliskiego Wschodu istotne jest stosowanie pełnych tytułów zawodowych i honorowych. Tytuły takie jak „doktor”, „inżynier”, „szejk”, czy „dyrektor” są powszechnie używane i stanowią kluczowy element budowania pozytywnych relacji biznesowych. Ich brak w początkowych kontaktach zawodowych, może być odebrane jako skrajny nietakt. Tym bardziej, że w społeczeństwach kolektywnych krajów arabskich, pozycja danej osoby często wiąże się z siecią powiązań wasta (واسطة) oraz pełnionych w grupie ról. Innymi słowy, człowiek tyle znaczy, ile wnosi do całej wspólnoty. Oficjalne tytułu, stanowiska zawodowe, stopnie naukowe czy honorowe godności nadawane ludziom, podkreślają ich znaczenie społeczne oraz oddają należny im szacunek w grupie.
W przeciwieństwie do krajów Zachodu, gdzie skrótowość jest w cenie, na Bliskim Wschodzie e-maile często zawierają bardziej rozbudowane zwroty grzecznościowe. Przykładem tego będzie dodawanie podziękowań już na wstępie wiadomości, np. „Dziękuję za poświęcenie Pana/Pani cennego czasu…” czy „Z wielkim szacunkiem zwracam się do Pana/Pani z prośbą o…”, co od razu wskazuje na uprzejmy i formalny ton komunikacji. Co więcej, nawet w przypadku korespondencji o pozornie nieformalnym charakterze, obowiązuje ścisłe trzymanie się określonych form grzecznościowych i rozbudowanej uprzejmości. W kulturach regionu brak manifestowanej, teatralnej wręcz uprzejmości, nawet w krótkich wiadomościach, może obrazić odbiorcę i stanowić formę obrazy.
Formuły końcowe
Arabowie często podkreślają własną elokwencję. Słowo baligh (بليغ) „elokwentny” pochodzi z tego samego rdzenia, co „męska dojrzałość” i „przesada”. Dlatego elokwencja i przesada idą ze sobą w parze gdy mowa o frazach kończących wiadomości. Podczas gdy Europejczyk podpisze e-mail standardowym „Z pozdrowieniami” lub „Z wyrazami szacunku”, arabski nadawca będzie używał słów znacznie bardziej pompatycznych. Dla przykładu, chęć nawiązania współpracy będzie wyrażona poprzez „nadzieję na doskonałą i piękną współpracę”, a długotrwałe relacje biznesowe mogą zostać określone „nieskończoną obfitością przyszłych zysków”. Oczywiście sformułowań takich nie należy odczytywać dosłownie, a przesadę w formie nie odbierać zbyt poważnie. Ważny jest gest i symbolika, ukryte za słowami.
I tak często spotykaną frazą kończącą wiadomość będzie Ma'a al-ihtiram wa at-taqdeer (معالاحترام والتقدير), która oznacza „Z szacunkiem i uznaniem” lub Wa tafaddalu bi-qubool fa'eq al-ihtiram (وتفضلوا بقبول فائق الاحترام) czyli „Proszę przyjąć moje najwyższe wyrazu szacunku”. W krajach o szczególnie silnym wpływie islamu można dodatkowo spotkać się ze zwrotami o religijnym wydźwięku, jak np. Wa assalamu 'alaykum wa rahmatullahi wa barakatuh (والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته) oznaczającym „Pokój, miłosierdzie i błogosławieństwo Boga niech będą z Tobą” lub Jazakum Allah khayran (جزاكم الله خيرًا) czyli „Niech Bóg Ci wynagrodzi dobrem”.
Zrozumienie zasad korespondencji na Bliskim Wschodzie jest niezbędne dla każdego, kto chce prowadzić skuteczny biznes w tym regionie. Pamiętaj, że kultura arabska ceni sobie szacunek, gościnność i formalność. Stosując się do tych zasad, zbudujesz trwałe relacje biznesowe i osiągniesz sukces.